دکتر مریم رضائیان، فارغ‌التحصیل رشته زیست شناسی، گرایش فیزیولوژی گیاهی، از منتخبین بیست و نهمین جشنواره پژوهش و فناوری دانشگاه تهران در بخش رساله است. عنوان رساله وی، مطالعه اثر متقابل تنش خشکی، کلسیم و پنکونازول بر برخی پاسخ‌های فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی کلزا (Brassica naous L) است که در حوزه علوم طبیعی و پایه می‌باشد. وی رساله خود را با راهنمایی دکتر وحید نیکنام و مشاوره‌ی دکتر حسن ابراهیم زاده به سرانجام رسانده است.

این پژوهش منجر به استخراج هفت مقاله از خود رساله و هفت مقاله تکمیل کننده رساله شده و همچنین، در همایش بین‌المللی گیاهان دارویی دانشگاه شهید بهشتی، موفق به کسب امتیاز بالا شده است. دکتر مریم رضائیان همچنین در جشنواره بین‌المللی دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۹۸، موفق شد عنوان «دانشجوی ایرانی برگزیده» را نیز از آن خود کند.

مصاحبه دانشگاه تهران با خانم دکتر مریم رضائیان:

• مساله یا سوال اصلی رساله شما چیست و چه شد که این موضوع را انتخاب کردید؟

کمبود آب یکی از مهم‌ترین عوامل محدود کننده محصولات کشاورزی در بسیاری از کشورها از جمله ایران است. بیشتر زمین‌های قابل کشت در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند و کمبود آب باعث کاهش عملکرد گیاه کلزا می‌شود. کلزا سومین منبع روغن‌های گیاهی و دومین منبع پروتئینی در جهان می‌باشد و هم‌چنین به عنوان سوخت زیستی کاربرد دارد. بنابراین با توجه به میانگین بارندگی ۲۴۰ میلی‌متر سالانه در کشور، ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود و اهمیت گیاه کلزا و حساس بودن آن نسبت به خشکی، بررسی رفتار این گیاه و هم‌چنین پاسخ‌های فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی آن به تنش خشکی و عنصر کلسیم و ماده پنکونازول به منظور روشن سازی سازوکارهای تحمل تنش خشکی در این گیاه و کشف اثرات احتمالی عنصر کلسیم و قارچ کش پنکونازول در تخفیف اثرات تنش خشکی حائز اهمیت می‌باشد.
کشور ما دارای مناطق خشک زیاد و میزان بارندگی بسیار پایین می‌باشد. این موضوع باعث می‌شود که امکان رشد گیاه کلزا میسر نشود. گیاهان کلزا نسبت به خشکی حساس هستند و در شرایط آب و هوایی خشک، نمی‌توانند رشد داشته باشند. گیاهان کلزا منبع روغن، پروتئین و اسیدهای چرب مفید هستند و همین امر باعث شده که به عنوان گیاهان بسیار مهم شناخته شوند.
در این رساله راهکارهایی برای مقاومت این گیاهان در برابر خشکی ارائه شده که این راهکارها باید از دو خصوصیت برخوردار باشند: ۱. موادی برای مقاوم سازی گیاه استفاده شود، که ارزان باشند ۲. برای موجودات زنده و انسان آسیب زا نباشد.
 

• مهم‌ترین نتایج حاصل از تحقیق شما چه بوده است؟

به دنبال بررسی برای پیدا کردن مواد مناسب در جهت مقاوم سازی گیاهان، از کلسیم و پنکونازول استفاده شده است زیرا که این دو از خصوصیات ارزان بودن و آسیب زا نبودن که پیشتر گفته شد، برخوردار هستند.
کلسیم و پنکونازول موجب بهبود رشد و کاهش اثرات منفی تنش خشکی در گیاه کلزا می‌شوند. پنکونازول و کلسیم با افزایش محتوای اسیدهای چرب ضروری شامل لینولئیک اسید، لینولنئیک اسید و اولئیک اسید باعث افزایش کیفیت و ارزش روغن دانه کلزا می‌شوند.
این تحقیق در خشکی‌های متفاوت آزمایشگاهی و هم‌چنین میزان غلظت‌های مختلف، مورد بررسی قرار گرفت تا مواد ذکر شده باعث ایجاد مقاومت در گیاه شود. علاوه بر آن، استفاده از کلسیم و پنکونازول، باعث افزایش رشد و هم چنین افزایش اسیدهای چرب و افزایش میزان روغن در دانه گیاه می‌شود. از جمله اسیدهای چرب مفید، می‌توان به امگا ۳ و امگا ۶ اشاره کرد.
 

• مهم‌ترین دستاوردهای تحقیق شما چیست و در کدام قسمت صنعت و یا حتی جامعه کاربرد دارد؟

این تحقیق فعلاً در آزمایشگاه صورت گرفته و هنوز در محیط طبیعی و مزرعه مورد آزمایش و بررسی قرار نگرفته است. در صورت بررسی در محیط طبیعی و به دست آوردن نتایج مثبت، می‌تواند مورد استفاده کشاورزان در مناطق مختلف کشور قرار بگیرد تا از خشک شدن گیاهان کلزا جلوگیری شود. هم‌چنین این طرح موجب سالم ماندن گیاهان کلزا شده و این امر در بهبود صنعت کشاورزی کشور بسیار مؤثر واقع خواهد شد.
 

• آیا برای تداوم و پیگیری دستاورد پژوهش شما در آینده، به سرمایه‌گذار و حمایت سازمانی احتیاج است؟

بله. متأسفانه هزینه پژوهش‌های دانشگاهی محدود است و صرفاً در سطح آزمایشگاهی انجام می‌شود. این کار باید در سطح آزمایش‌های جامع و بیرون از محیط آزمایشگاهی نیز انجام شود. در نتیجه در زمینه بررسی این تحقیق در محیط طبیعی، به سرمایه‌گذار و حامی مالی احتیاج است، تا بتوان پروتکل‌ها را اجرا کرد. هم‌چنین حمایت سازمان‌هایی همچون جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقاتی مختص دانه‌های روغنی می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
 

• پیشنهاد شما برای تداوم و پیگیری پژوهش شما در آینده چیست؟

در طول پژوهش ما تمام تلاشمان را کردیم که بررسی جامعی داشته باشیم اما علی رغم این موضوع، برخی کارها مانند بررسی‌های پروتئومیکسی، به دلیل نبود امکانات لازم اجرا نشد. پیشنهاد می‌شود که بررسی‌های مربوطه انجام شود و همچنین بیان ژن‌های بیشتری در این گیاه به منظور تعیین مسیرهای سیگنالینیگ و محتوای متابولیت‌های ثانویه مانند انواع مختلف ترکیبات فنولی مورد بررسی قرار داده شود. همچنین اثر کلسیم و پنکونازول بر گیاهان دیگری که حساس به خشکی هستند نیز، می‌تواند به پژوهشی خوب در آینده تبدیل شود.